Αλυκή Ψιλής Άμμου

Η Αλυκή της Ψιλής Άμμου

Βρίσκεται στο δρόμο για την Ψιλή Άμμο και σε απόσταση 0,2 χλμ. πριν από τον οικισμό και σήμερα είναι περισσότερο γνωστή από τα πουλιά που φιλοξενεί κατά την περίοδο της Άνοιξης. Ένα παλιό ερειπωμένο κτίσμα, καθώς και κάποια σκουριασμένα αντικείμενα, εργαλεία, μηχανές κ.ά. μαρτυρούν την παλαιότερη χρήση τον τόπου αυτού.

 Ιστορικό

Αναψηλαφώντας τη μνήμη, καθώς και τις γραπτές πηγές, ξετυλίξαμε το νήμα της ιστορίας της αλυκής, η οποία, απ' όσο μπορέσαμε να μάθουμε, φτάνει πάνω από ενάμιση αιώνα.       Η παλαιότερη πηγή που γνωρίζουμε προέρχεται από τα αρχεία των Γενικών Συνελεύσεων της Σάμου κατά την περίοδο της Ηγεμονίας.

Το 1859, στη Γ. Σ. εκδηλώνεται ενδιαφέρον για την αξιοποίηση της περιοχής. Ένας πληρεξούσιος προτείνει τα εξής: «Επειδή κατά τον Οπισθόκαμπον ευρίσκεται αρχαία αλική δημοσία, ήτις παραμεληθείσα προ αμνημονεύτων χρόνων παρεχώθη και μένει άχρηστος και η οποία καθαριζομένη ηδύνατο να φέρη πολλάς ωφελείας εις τον τόπον, τόσον εις το Γενικόν Ταμείον, όσον και εις τους κατοίκους ένεκα της πολλής χρήσεως τον άλατος, να παραχωρηθή με ενοίκιον εις εργολάβον τινά πολυετές, διά να καθαρισθή δι' εξόδων αυτού». Η πρόταση έγινε δεχτή παμψηφεί.

Το 1863 υπογράφεται τελικώς συμβόλαιο μεταξύ της Βουλής και του Μ. Καψάλη, ο οποίος ενοικίασε την Αλυκή καθ' όλην την έκτασίν της για έξι χρόνια.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το δικαίωμα παραγωγής του αλατιού στην αλυκή δόθηκε με διαταγή του Μεγάλου Βεζύρη υπό μορφή προνομίου. Επιτρεπόταν η κατανάλωσή του μόνο μέσα στο νησί, επιβάλλονταν δε αυστηρές κυρώσεις σε όποιον έκανε εξαγωγή.

Με μία σειρά άλλων διαταγμάτων ορίζονται γενικώς τα της πωλήσεως του άλατος, περί επιστάτου, περί μετρήσεως άλατος κλπ. Με αυτά φαίνεται ότι η παραγωγή και η κατανάλωση του προϊόντος ελεγχόταν αυστηρά, ο δε επιστάτης όφειλε να έχει αρκετά προσόντα, για να δικαιούται τη θέση. Για πωλήσεις μεγάλων ποσοτήτων έπρεπε να έχει ο αγοραστής την άδεια της Βουλής, για δε τις μικρές ποσότητες την άδεια του οικείου δημάρχου. Οι τελευταίοι, κρατούσαν τα στελέχη των εγγράφων αδειών που παραχωρούσαν και τα κατέθεταν πρός εξέλεγξιν στο Ελεγκτικό Συνέδριο.

Το 1895 η Αλυκή ενοικιάζεται στη Διεύθυνση του Δημοσίου Οθωμανικού Χρέους, για να αποφύγει το εντεύθεν ενεργούμενον λαθρεμπόριον άλατος εις την Ανατολήν. Η σύμβαση είναι πενταετής και το ετήσιο μίσθωμα ορίζεται στα 150.000 γρόσια. Μεταξύ των όρων της συμβάσεως περιλαμβάνεται και η υποχρέωση της Εταιρείας να προσλαμβάνει τους υπαλλήλους της από τους κατοίκους του νησιού, ενώ οι τεχνικοί και οι ελεγκτές θα στέλνονται από μέρους της διοικήσεως. Εξακολουθούν δε να ισχύουν οι περιορισμοί των προηγουμένων ετών (απαγόρευση εξαγωγής κλπ).

Η Εταιρεία εκμεταλλεύεται την αλυκή επί σειρά ετών, φαίνεται όμως πως στα τελευταία χρόνια της Ηγεμονίας δεν είναι συνεπής. Έτσι, το 1913, εποχή μεταβατική για τη Σάμο, η προσωρινή Κυβέρνηση του νησιού προβαίνει, σε πράξη Επαναστατική. Κάνει κατάληψη της αλυκής. Λόγος, η καθυστέρηση των οφειλομένων ενοικίων. Δηλώνει δε ότι το μέτρο είναι συντηρητικό και σκοπό έχει να εξασφαλίσει ο τόπος τα καθυστερούμενα ενοίκια και για να μην ευρεθεί σε λίγο χρόνο χωρίς αλάτι.

Ο χρόνος περνά και η Σάμος ενώνεται ουσιαστικά με την Ελλάδα. Έτσι, το καθεστώς της αλυκής ρυθμίζεται σύμφωνα με τους νόμους του ελληνικού κράτους και αποτελεί πλέον κρατική ιδιοκτησία.

Το 1915, με το βασιλικό διάταγμα της 7ης Μαρτίου εισάγεται το μονοπώλιο του άλατος, όπως γίνεται από της συστάσεως σχεδόν του ελληνικού κράτους (1833) με όλες τις αλυκές της ελληνικής επικράτειας. Η μεταφορά, διαχείριση και πώληση του άλατος δύναται ν' ανατεθεί σ' εργολάβους. Στην εφημερίδα ΑΙΓΑΙΟΝ φ. 319/21-3-1916, βρίσκουμε προκήρυξη δημοπρασίας, στην οποία πλειοδότης αναδεικνύεται ο Δημ. Χ#Βασιλείου, που πρόσφερε 19 δραχμές κατά χιλιάδα οκάδων άλατος. Στην ίδια εφημερίδα διαβάζουμε επίσης πρόταση για το πώς θα λυθεί το πρόβλημα της μειωμένης παραγωγής του αλατιού στη χώρα. Η εκμετάλλευση των αλυκών της Σμύρνης και των Κυδωνιών! Το άρθρο γράφεται τον Αύγουστο του 1919 (φ. 771) σε περίοδο δηλαδή εθνικής ευφορίας... 
Η ιστορία ως γνωστόν τράβηξε άλλο δρόμο κι έτσι το 1925 το άλας των νέων χωρών, μεταξύ αυτών και της Σάμου, είναι υπέγγυο δια την «υπηρεσίαν του προσφυγικού δανείου».

Και φτάνουμε πια στις μέρες μας. Η αλυκή έπαψε να λειτουργεί γύρω στο 1965, γιατί κρίθηκε ασύμφορη η παραγωγή του αλατιού. Ένας φύλακας παρέμεινε εκεί, για να μαρτυρεί την περασμένη εποχή. Αρχίζει όμως ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία, το οποίο δεν έχει κλείσει ακόμα. Είναι ο προβληματισμός για το τι πρέπει να γίνει, ώστε  ν' αξιοποιηθεί η περιοχή.

ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

Η Αλυκή αποτελούσε σημαντική πηγή αλατιού για την Σάμο μέχρι το 1965, όταν και σταμάτησε η παραγωγή αλατιού. Επειδή η Λίμνη δεν αποτελεί αποικία αποδημητικών πτηνών αλλά μόνο μια στάση, ο χρόνος μπορεί να διαιρεθεί σε 3 περιόδους.

Η 1η περίοδος διαρκεί από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Μάρτιο.  Η συγκεκριμένη χρονική περίοδος χαρακτηρίζεται από μεγάλη συγκέντρωση πτηνών, έτσι η περίοδος (διαδρομή) εστιάζεται στην πτηνοπαρατήρηση.

Πρώτο σημείο επέμβασης αποτελεί ο πύργος που τοποθετείται στην έναρξη της διαδρομής. Λόγω θέσης και μεγέθους λειτουργεί ως "κράχτης" της επέμβασης καθώς προσκαλεί τον επισκέπτη στον βιότοπο. Ο ρόλος του στην λειτουργία των διαδρομών είναι αρκετά σημαντικός καθώς σηματοδοτεί την έναρξη της επέμβασης, προσκαλεί με την παρουσία του τον κόσμο ενώ προσφέρει θέες σε σημαντικά σημεία της ευρύτερης περιοχής. Μέσα από τις συγκεκριμένες θέες ο επισκέπτης μπορεί να αντιληφθεί την σημασία της επέμβασης και γενικότερα την σημασία του υγροτόπου για τον οικισμό της Ψιλής 'Αμμου.

Η 2η περίοδος από τον Απρίλιο έως το Μάιο και από τον Οκτώβριο έως τον Νοέμβριο (ανάλογα των βροχοπτώσεων). Μπορεί να γίνει με πλωτά μέσα (κανό) αφού η απουσία των πτηνών επιτρέπει την είσοδο του επισκέπτη στο νερό.

Η  3η περίοδος από τον Ιούνιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο. Η τρίτη εποχιακή διαδρομή αποκαλύπτεται λόγω της εξάτμισης του νερού. Είναι ενεργή από τον Ιούνιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο και αποτελεί επέκταση της πρώτης διαδρομής. Η διαδρομή σχηματίζεται εντός της υδατικής λεκάνης με την τοποθέτηση πετρών και αποκαλύπτεται κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου, την εποχή της συγκομιδής αλατιού. Αυτή είναι η διαδρομή που οδηγεί στις αλυκές, εκεί οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν την αναβίωση της συγκομιδής αλατιού.

Κοινό χαρακτηριστικό και των τριών περιόδων είναι το γεγονός ότι ο άνθρωπος μοιάζει να είναι ανεπιθύμητος καθώς δεν υπάρχει κατάλληλος χώρος και μέσα πρόσβασης προς τον βιότοπο. Στόχος της πρότασης είναι διατηρώντας τα χαρακτηριστικά των τριών περιόδων ο άνθρωπος να ενταχθεί αρμονικά στο βιότοπο.

Σημειώσεις

-Περιοδικό: απόπλους, τεύχος 10-11.

-Φωτογραφίες: Δημήτρης Καρράς.

- Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.